مقدمه
شروط ضمن عقد به شرایطی اطلاق میشود که طرفین در زمان امضای قرارداد، به امضای آن‌ها اقدام می کنند و این شروط میتوانند تأثیر بسزایی بر تعهدات و حقوق هر یک از طرفین داشته باشند. دعاوی مرتبط با شروط ضمن عقد، به ویژه در زمینه‌های حقوقی خانواده و قراردادها، ممکن است به بروز اختلافات جدی منجر شود. در این مقاله به بررسی دعاوی مرتبط با شروط ضمن عقد، چالش‌ها و راهکارهای حقوقی موجود خواهیم پرداخت.
تعریف شروط ضمن عقد
شروط ضمن عقد به شروطی اشاره دارد که به‌طور صریح یا ضمنی در قرارداد گنجانده شده و باید درک شده و رعایت شوند. این شروط ممکن است شامل موارد زیر باشد:
شروط چاپی و از پیش تعیین شده ، که طی آن سند ازدواج در فرمی از قبل نوشته شده 12 شرط را قید نموده که چنانچه هر یک از این شروط محقق شود زوجه وکیل زوج باشد تا هروقت اراده کند بتواند حکم طلاق خود را به هرقسم از مرجع قضایی اخذ نماید و از سویی دیگر طرفین میتوانند شروط دیگری در این خصوص در دفتر رسمی ازدواج تعیین کنند و مطابق ان شروط ضمانت اجرا قرار دهند
شروط از پیش تعیین شده به قرار ذیل است :
۱- استنکاف شوهر از دادن نفقه زن به مدت شش ماه به هر عنوان و عدم امکان الزام او به تادیه نفقه و همچنین در موردی که شوهر سایر حقوق واجبه زن را به مدت شش ماه وفا نکند و اجبارا ایفا هم ممکن نباشد.
نکته مهم بند یک ، صدور رای قطعی مبنی بر عدم پرداخت نفقه به مدت شش ماه و تشکیل پرونده اجرایی و عدم پرداخت نفقه توسط زوج می باشد ، منظور قسمت اخیر بند یک از سایر حقوق واجبه زن ، حقوق دیگر مانند حق همخوابی و همبستری است .
۲- سوء رفتار و یا سوء معاشرت زوج به حدی که ادامه زندگی را برای زوجه غیر قابل تحمل نماید.
غالبا اثبات این مصداق از ادله های سخت محسوب می شود ، حتی با داشتن یک حکم قضایی قطعی مبنی بر یک مورد توهین یا تهدید امکان دارد دادگاه سورفتار زوج را نپذیرد زیرا بند مذکور از سومعاشرت مستمر نام برده است .. غالبا داشتن دو یا چند رای کیفری که زوجه مورد صدمات جسمی یا عاطفی قرار گرفته باشد در کنار سایر دلایل می تواند در اقناع علم قاضی کمک شایانی نماید .
۳- ابتلاء زوج به امراض صعب العلاج به نحوی که دوام زناشویی برای زوجه مخاطره آمیز باشد.
رویه قضایی بیماریهای خطرناک که رابطه جنسی را به مخاطره می کشاند مشمول این بند می داند
۴- جنون زوج در مواردی که فسخ نکاح شرعا ممکن نباشد.
در واقع این موضوع که غالبا اسکیزوفرنی یا پارانوئید حاد است بر طبق مدارک و سوابق پزشکی باید به تایید پزشکی قانونی برسد. هرچند گاه رویه قضایی در ارجاع زوج به پزشکی قانونی اجتناب می کند و این چالشی سنگین برای زوجه جهت مطالبه حق خویش می باشد .
۵- عدم رعایت دستور دادگاه در مورد منع اشتغال زوج به شغلی که طبق نظر دادگاه صالح منافی با مصالح خانوادگی و حیثیت زوجه باشد.
۶- محکومیت شوهر به حکم قطعی به مجازات پنج سال حبس یا بیشتر یا به جزای نقدی که بر اثر عجز از پرداخت منجر به پنج سال بازداشت شود یا به حبس و جزای نقدی که مجموعا منتهی به پنج سال یا بیشتر بازداشت شود و حکم مجازات در حال اجرا باشد.
۷- ابتلاء زوج به هر گونه اعتیاد مضری که به تشخیص دادگاه به اساس زندگی خانوادگی خلل آورد و ادامه زندگی برای زوجه دشوار باشد.
از مصادیق بارز این بند ، اعتیاد به مواد مخدر و مشروبات الکلی است هرچند می تواند مصادیق دیگری مانند قماربازی یا حتی رفیق بازی را ذکر نمود اما انچه مهم است وقوع خلل به اساس زندگی خانوادگی است و زوجه باید در گام اول وجود اعتیاد و در گام دوم وجود خلل در زندگی مشترک به سبب اعتیاد مذکور را ثابت نماید.
۸- زوج زندگی خانوادگی را بدون عذر موجه ترک کند. تشخیص ترک زندگی خانوادگی و تشخیص عذر موجه با دادگاه است و یا شش ماه متوالی بدون عذر موجه از نظر دادگاه غیبت نماید.
در این خصوص ادله ای مانند شهادت شهود ، تحقیقات محلی ، ارسال اظهارنامه درصورتی که زوج ثنا ثبت نام کرده باشد ، ارسال پیامک جهت طلب بازگشت به زندگی می تواند ادله اثبات این بند باشد .
۹- محکومیت قطعی زوج در اثر ارتکاب جرم و انجام هر گونه مجازات اعم از حد وتعزیر در اثر ارتکاب جرمی که مغایر با حیثیت خانوادگی وشئون زوجه باشد .تشخیص اینکه مجازات مغایر با حیثیت و شئون خانوادگی است با توجه به وضع و موقعیت زوجه و عرف و موازین دیگر با دادگاه است.
دراین خصوص باید احکام قضایی مناسب ارائه شود متاسفانه غالبا مراجع قضایی از استعلام احکام قضایی اجتناب می کنند و چالشی جدید برای زوجه ایجاد می کنند تا زوجه با چالشی سخت جهت پیدا کردن مدارک احکام قضایی زوج روبرو شود امری که به نظر از انصاف دور است .
۱۰- در صورتیکه پس از گذشت پنج سال زوجه از شوهر خود به جهت عقیم بودن و یا عوارض جسمی دیگر زوج صاحب فرزند نشود.
در اینجا سوالی که به ذهن خطور می کند روش بچه دار شدن است ایا اگر از روش ivf و امثال روشهای دیگر امکان فرزند آوری باشد نمی توان از این بند استفاده کرد؟ . موضوع در رویه قضایی دچار اختلاف نظر است و غالبا دادگاهها بر این نظر هستند که اگر زوجه با آوردن فرزند به غیر روش طبیعی مخالف باشد و زوج با تایید پزشکی قانونی ، قدرت باروری از طریق عادی زناشویی را نداشته باشد به استناد این بند رای طلاق صادر میگردد با اینجال گذشت 5 سال و تایید پزشکی قانونی لازم است
۱۱- در صورتیکه زوج مفقود الاثر شود و ظرف شش ماه پس از مراجعه زوجه به دادگاه پیدا نشود.
۱۲- زوج همسر دیگری بدون رضایت زوجه اختیار کند یا به تشخیص دادگاه نسبت به همسران خود اجرای عدالت ننماید.
یکی از مباحث اختلافی در این بند قلمرو شمول این بند به ازدواج موقت است درواقع ایا اگر همسر دیگری را به ازدواج موقت خود در بیاورد نیز این بند محقق میگردد یا صرفا منظور ازدواج دائم دیگری است ؟ دراین خصوص رویه قضایی نظر واحدی ندارد .
اما علاوه بر شروط 12 گانه مذکور شرط تنصیف دارایی نیز وجود دارد
شرط تنصیف دارایی مندرج در عقدنامه ازدواج به قرار ذیل است :
« ضمن عقد نکاح زوج شرط کرد هرگاه طلاق بنا به درخواست زوجه نباشد و طبق تشخیص دادگاه تقاضای طلاق ناشی از تخلف زن از وظایف همسری یا سوء اخلاق و رفتار وی نبود، زوج موظف است تا نصف دارایی موجود خود را که در ایام زناشویی با او به دست آورده یا معادل آن را طبق نظر دادگاه بلاعوض به زوجه منتقل کند. »
با مطالعه این بند دو مسئله باید بررسی شود اول اینکه حاصل تحقق این بند کسب مال تا نصف دارایی زوج است منتها این دارایی مخصوص ایام زناشویی است و شامل اموالی که قبل از ازدواج بدست اورده است نمی شود همچنین حداکثر این میزان نصف می باشد و دادگاه ممکن است نظرش کمتر از نصف دارایی باشد دومین نکته که باید روشن شود شرایط تحقق این بند است که دو شرط بیشتر ندارد شرط اول این است که طلاق از جانب زوجه نباشد به زبان ساده تر طلاق به درخواست زوج مطرح شده باشد پس اگر زوجه ، خود طرح دعوی نماید نمیتواند مطالبه حق مذکور را بنماید ، شرط دوم اینکه زوجه تقصیر زناشویی نداشته باشد که مهمترین مصداق آن حکم نشوز زن می باشد .
اما قسمت دیگر ازشروط عقدنامه در جایی است که زوجه می خواهد شرط جدیدی در عقدنامه بگنجاند شرطی که در شروط پیش گفته شده و چاپی عقدنامه قید نگردیده است در ادامه به بررسی این شروط می پردازیم :
1-حق تعیین مسکن ، ممکن است این حق به زوجه داده شود تا محل سکونت خود را تعیین نماید اینکه در کدام شهر و محله زندگی کنند حتی ممکن است جزییات بیشتری درج شود و این موضوع اگر قابلیت وقوع داشته باشد اشکالی ندارد
2-حق تحصیل ، با وجود این شرط مرد حق ندارد از ادامه تحصیل زوجه خودداری کند این شرط برای بانوانی که علاقه به ادامه تحصیل دارند به شدت توصیه میشود
3-حق اشتغال ، با وجود این شرط ، زوجه به قدرت و اختیار بیشتری می تواند به فعالیت شغلی خود بپردازد هرچند بازهم چنانچه مطابق قانون احراز شود شغل مذکور به حیثیت وشرافت زوجه ویا زوج لطمه میزند این حق برای زوج محفوظ است که وی را از آن شغل بازدارد اما بطورکلی نمیتواند همسرش را از اشتغال منع کند
4-حق حضانت فرزند ، در خصوص این شرط این تردید وجود دارد که ایا امری که هنوز حادث نشده می توان در خصوص ش حقی را سلب کرد؟ هنوز فرزندی به دنیا نیامده ایا می تواند از کسی سلب حق حضانت کرد ؟ به نظرما از نظر حقوقی این شرط اعتبار ندارد البته با تمام این اوصاف درج این شرط در زمان دعوی حضانت با تمام اشکالی که به آن وارد است می تواند حداقل به عنوان یک نوع قرینه بر رضایت مرد به کمک زوجه در دعوی حضانت بیاید
5-شرط خروج از کشور ، در خصوص این شرط توصیه میشود علی رغم درج در عقدنامه ،در دفتر اسناد رسمی و مدارک ثبتی مربوطه نیز درج شود
6-حق عدم رابطه جنسی ؛ در خصوص این شرط از نظر فقهی اختلاف نظر است چه اینکه برخی معتقدند زیربنای ازدواج توالد نسل است و اگر چنین شرطی مقرر گردد باطل است .
چالش‌های دعاوی مرتبط با شروط ضمن عقد
دعاوی مربوط به شروط ضمن عقد معمولاً با چالش‌های زیر مواجه میشود:
- اثبات تحقق شروط ضمن عقد ، اینکه چه ادله اثباتی باید بکار گرفته شود تا ثابت شود شروط ضمن عقد محقق شده و سپس مطابق آن زوجه بتواند ضمانت عدم اجرای ان یعنی حکم طلاق را از قاضی بگیرد
- **تضاد با قوانین عمومی**: برخی شرایط ممکن است با قوانین عمومی یا مقررات حقوقی مغایرت داشته باشند و این موضوع می‌تواند منجر به بطلان آن شروط گردد.
- **مشکلات اجرایی**: اجرای شروط ضمن عقد ممکن است به دلیل شرایط خاص اجتماعی یا اقتصادی دشوار باشد و این خود می‌تواند اختلافات جدیدی را ایجاد کند.
روشهای حل و فصل دعاوی
برای حل دعاوی مرتبط با شروط ضمن عقد، می‌توان از تکنیک‌های زیر بهره برد:
**مشاوره حقوقی**: مشاوره با وکلای متخصص در زمینه قراردادها و حقوق خانواده می‌تواند به طرفین کمک کند تا شرایط را بهتر درک کنند و به نتیجه مطلوب‌تری دست یابند.
**مذاکره و مصالحه**: تدوین یک پروتکل برای مذاکرات می‌تواند به طرفین کمک کند تا به توافقاتی دست یابند که منافع هر دو را در نظر بگیرد و از بروز دعاوی جلوگیری کند.
نتیجه‌گیری
دعاوی مرتبط با شروط ضمن عقد به دلیل پیچیدگی‌های حقوقی و عدم وضوح ممکن است به بروز مشکلات جدی منجر شود. طرفین باید با آگاهی کافی از حقوق و تعهدات خود، این شروط را به وضوح تعیین کرده و در صورت بروز اختلاف، به روشهای مؤثر برای حل و فصل آن‌ها بپردازند. همکاری و احترام متقابل در این فرآیند می‌تواند باعث جلوگیری از بروز تنش‌های بیشتر و دستیابی به نتایج مثبت گردد.
