مقدمه
دعوای استرداد ثمن معامله یکی از مهم‌ترین دعاوی مالی و قراردادی در نظام حقوقی ایران است که معمولاً زمانی مطرح می‌شود که معامله به هر دلیلی فسخ، بطلان یا عدم نفوذ پیدا کند و خریدار درخواست بازپس‌گیری مبلغ پرداختی خود (ثمن معامله) را داشته باشد. این دعوا در مواردی نظیر فسخ قرارداد، اقاله، بطلان معامله، تدلیس، تخلف از شروط ضمن عقد و عدم انجام تعهدات قراردادی مطرح می‌شود.
در این مقاله، مبانی قانونی، شرایط، نحوه طرح دعوا، روند دادرسی، مدارک لازم، دفاعیات خوانده، و نحوه اجرای حکم استرداد ثمن معامله به‌طور جامع و تخصصی بررسی خواهد شد.
۱. تعریف و مفهوم دعوای استرداد ثمن معامله
✅ ثمن معامله به معنای مبلغی است که خریدار در قبال دریافت مال یا ملک به فروشنده پرداخت می‌کند.
✅ دعوای استرداد ثمن معامله زمانی مطرح می‌شود که معامله به دلایل قانونی فسخ، باطل یا منفسخ شده باشد و خریدار برای بازپس‌گیری مبلغ پرداختی خود ناچار به طرح دعوا شود.
۲. مبانی قانونی و مستندات حقوقی
✔ ماده ۳۶۵ قانون مدنی: بیع فاسد اثری در تملک ندارد.
✔ ماده ۱۲۵۷ قانون مدنی: هر کس مدعی حقی باشد باید آن را اثبات کند و مدعی‌علیه هرگاه در مقام دفاع، مدعی امری شود که محتاج به دلیل باشد اثبات امر بر عهده او است
۳. شرایط طرح دعوای استرداد ثمن معامله
برای موفقیت در این دعوا، سه شرط اساسی باید احراز شود:
- وجود قرارداد معتبر و پرداخت ثمن توسط خریدار
- خریدار باید اثبات کند که وجه معامله را به فروشنده پرداخت کرده است.
- وقوع فسخ، بطلان یا انفساخ معامله
- باید یکی از موارد قانونی فسخ، بطلان یا انفساخ معامله رخ داده باشد.
- نمیتوان بدون طرح این دعوی ، دعوی مطالبه استرداد ثمن را مطرح کرد
- عدم استرداد مبلغ توسط فروشنده
- فروشنده باید علی‌رغم الزام قانونی، از بازگرداندن ثمن امتناع کرده باشد.
۴. نحوه طرح دعوای استرداد ثمن معامله
۴.۱. تنظیم دادخواست و ثبت آن در دفاتر خدمات قضایی یا توسط وکیل از طریق سامانه وکلا
✅ خواهان باید دادخواستی با عنوان “استرداد ثمن معامله“ تنظیم کرده و همراه با مدارک مستند به دادگاه عمومی حقوقی ارائه کند.
✅ درج مشخصات طرفین، مبلغ پرداختی، دلایل فسخ یا بطلان معامله و مدارک پرداختی الزامی است.
۴.۲. رسیدگی در دادگاه عمومی حقوقی
📌 پس از ثبت دادخواست، دادگاه جلسه دادرسی برگزار کرده و مدارک و اظهارات طرفین را بررسی می‌کند.
📌 در صورت احراز استحقاق خواهان، دادگاه حکم به استرداد ثمن صادر می‌کند.
۴.۳. اجرای حکم و ضمانت اجرای آن
📌 در صورت امتناع خوانده از پرداخت، واحد اجرای احکام می‌تواند مبلغ مذکور را از حساب‌های بانکی یا اموال وی توقیف و برداشت کند.
۵. مدارک لازم برای طرح دعوای استرداد ثمن معامله
✅ قرارداد کتبی (مبایعه‌نامه، قولنامه یا قرارداد رسمی)
✅ فیش‌های واریزی یا رسید پرداخت وجه به فروشنده
✅ گواهی‌های بانکی یا اسناد پرداخت نقدی
✅ رأی قطعی دادگاه مبنی بر فسخ یا بطلان معامله
✅ شهادت شهود و گواهان پرداخت مبلغ معامله
۶. دفاعیات خوانده در برابر دعوای استرداد ثمن معامله
خوانده (فروشنده) می‌تواند دفاعیات زیر را مطرح کند:
❌ عدم وقوع فسخ یا بطلان معامله
❌ پرداخت ثمن به شخصی غیر از فروشنده (واسطه، وکیل یا نماینده)
❌ کسر خسارت و هزینه‌های قانونی از ثمن معامله (مانند خسارت عدم انجام تعهد)
❌ ادعای تهاتر یا وجود مطالبات متقابل از خواهان
📌 در صورت اثبات هر یک از موارد فوق، دادگاه ممکن است دعوای خواهان را رد کند.
۷. اجرای حکم و ضمانت اجرای استرداد ثمن معامله
📌 در صورت صدور حکم به نفع خریدار، فروشنده موظف به پرداخت مبلغ مورد حکم خواهد بود.
📌 در صورت عدم پرداخت، دادگاه می‌تواند از محل اموال فروشنده مبلغ مذکور را تأمین نماید.
📌 در مواردی که فروشنده قادر به پرداخت نباشد، امکان توقیف اموال وی و مزایده آن‌ها وجود دارد.
۹. نتیجه‌گیری و توصیه‌های حقوقی
✅ در هنگام انعقاد قرارداد، پرداخت ثمن باید مستند به رسید بانکی یا سند مکتوب باشد.
✅ بدون طرح دعوی اعلام فسخ یا بطلان ، درخواست استرداد ثمن رد خواهد شد
✅ مشورت با وکیل متخصص در دعاوی مالی و قراردادی توصیه می‌شود.
