مقدمه:
تعهدات قراردادی به هرحال پایان میابند و بعبارت قانونی ساقط میشود همانطور که ایجاد و استمرار یک تعهد از نظر حقوقی دارای اهمیت است روشهای انحلال ان نیز باید مورد بررسی قرار بگیرد قانون مدنی در ماده 264 روشهای سقوط تعهد را برشمرده است .
1- مفهوم و ماهیت اسقاط تعهد:
اسقاط تعهد به معنای از بین بردن و زوال الزام و التزام ناشی از یک تعهد است، به طوری که پس از تحقق اسقاط، متعهد دیگر مسئولیتی نسبت به اجرای آن تعهد ندارد. این امر میتواند با اراده یک‌جانبه متعهدٌله یا با توافق طرفین انجام شود.
2- مبانی حقوقی اسقاط تعهد
– اصل آزادی قراردادی: وفق ماده ۱۰ قانون مدنی ایران، قراردادهای خصوصی در صورتی که مخالف قانون نباشند، نافذ هستند. از این رو، اسقاط تعهد نیز به عنوان یک توافق قراردادی مشروع تلقی میشود.
– اصل وفای به عهد: هرچند اصل بر لزوم وفای به عهد است، اما طرفین می‌توانند در موارد خاص نسبت به اسقاط آن اقدام کنند.
– ماده 264 قانون مدنی
3- انواع اسقاط تعهد
- وفای به عهد : طرفین به عهد خود وفا میکنند و موضوع تعهد انجام میشود .
ماده 265 قانون مدنی : ” هر کس مالی به دیگری بدهد ظاهر در عدم تبرع است. بنابراین اگر کسی چیزی به دیگری بدهد بدون اینکه مقروض آن چیز باشد میتواند استرداد کند. ” درواقع ظاهر در عدم تبرع ظهور در وفای به عهد دارد
- اقاله : طرفین با توافق یکدیگر تعهد را زایل میکنند
ماده283-“بعد از معامله طرفین می توانند به تراضی آن را اقاله و تفاسخ کنند “
ماده284-“اقاله به هرلفظ و فعلی واقع میشود که دلالت بر به هم زدن معامله کند “
- ابراء : شخصی که تعهد به نفع او بوده است شخص متعهد را از انجام تعهد بری می کند
ماده289-“ابراء عبارت از این است که داین از حق خود به اختیار صرف نظر کند ” که درواقع این عمل به نوعی ایقاع حقوقی است .
تبدیل تعهد : زمانی که موضوع تعهد به موضوع دیگری تبدیل میشود تبدیل تعهد شده و تعهد قبلی اعتبار خود را از دست میدهد
ماده 292 قانون مدنی : تبدیل تعهد در موارد ذیل حاصل میشود:
- وقتی که متعهد و متعهدله به تبدیل تعهد اصلی به تعهد جدیدی که قائم مقام آن میشود به سببی از اسباب تراضی نمایند در این صورت متعهد نسبت به تعهد اصلی بری میشود.
- وقتی که شخص ثالث با رضایت متعهدله قبول کند که دین متعهد را ادا نماید.
- وقتی که متعهدله مافی‌الذمه متعهد را به کسی دیگر منتقل نماید.
- مالکیت مافی الذمه : زمانی که به سبب ارث مالکیت دین به طلبکار می رسد
ماده300 قانون مدنی : ” اگر مدیون مالک مافی‌الذمه خود گردد ذمه او بری میشود. مثل اینکه اگر کسی به مورث خود مدیون باشد، پس از فوت مورث دین او نسبت به سهم‌الارث ساقط میشود”
- تهاتر : دائن و مدیون در مقابل یکدیگر مدیون و دائن میشوند !
ماده294 قانون مدنی : “وقتی دونفر در مقابل یکدیگر مدیون باشند بین دیون انها به یکدیگر به طریقی که در مواد ذیل مقرر است تهاتر حاصل میشود “
شرایط تحقق اسقاط تعهد
- وجود تعهد قابل اسقاط: تعهد باید مشروع و قابل اسقاط باشد.
- اهلیت طرفین: شخصی که تعهد را اسقاط می‌کند باید دارای اهلیت باشد.
- عدم مخالفت با نظم عمومی و اخلاق حسنه: برخی از تعهدات، مانند نفقه زوجه در عقد دائم، به جهت حفظ نظم عمومی قابل اسقاط نیستند.
- ابراز اراده صریح یا ضمنی: اسقاط تعهد میتواند به صورت صریح (مثلاً در قالب قرارداد مکتوب) یا ضمنی (مثلاً از طریق انجام رفتاری که دلالت بر اسقاط دارد) باشد.
نتیجه‌گیری:
اسقاط تعهد یکی از طرق زوال تعهدات در حقوق قراردادهاست که به موجب اراده طرفین و مبانی قانونی تحقق می‌یابد. این مفهوم دارای انواع مختلفی است و آثار متعددی در روابط قراردادی به جای می‌گذارد. در نظام حقوقی ایران، قواعد مرتبط با اسقاط تعهد عمدتاً در مواد 264 قانون مدنی مورد اشاره قرار گرفته‌اند. درک دقیق این نهاد حقوقی میتواند در تنظیم قراردادهای صحیح و کاهش اختلافات حقوقی نقش بسزایی ایفا کند.
